U ponedeljak, 27. februara 2023. godine, navršavaju se tri decenije od zločina u Štrpcima. Pre 30 godina, pripadnici Vojske Republike Srpske (VRS), na železničkoj stanici u Štrpcima (BiH), iz voza koji je saobraćao na relaciji Beograd–Bar izveli su 20 putnika i potom ih ubili. U proteklih godinu dana, sudovi u Srbiji i Bosni i Hercegovini doneli su tri prvostepene presude za ovaj zločin. Međutim, Fond za humanitarno pravo (FHP), Žene u crnom, Sandžački odbor za zaštitu ljudskih prava i sloboda i Inicijativa mladih za ljudska prava podsećaju da porodice žrtava ni posle 30 godina nisu dobile pravdu.
Pripadnici VRS su 27. februara 1993. godine oteli i ubili 19 državljana SRJ i jedno NN lice. Od državljana SRJ, njih 18 su bili Bošnjaci, a jedan je bio Hrvat, svi su živeli u Srbiji i Crnoj Gori – u Beogradu, Prijepolju, Bijelom Polju i Podgorici. Žrtve ovog zločina su: Esad Kapetanović, Iljaz Ličin, FehimBakija, Šećo Softić, Rifat Husović, Halil Zupčević, SenadĐečević, Jusuf Rastoder, Ismet Babačić, Tomo Buzov, Adem Alomerović, Muhedin Hanić, Safet Preljević, DžaferTopuzović, Rasim Ćorić, Fikret Memović, Fevzija Zeković, Nijazim Kajević, Zvjezdan Zuličić i jedno nepoznato lice. Najstarija žrtva imala je 59, a najmlađa 16 godina.
Do danas su pronađeni posmrtni ostaci samo četiri žrtve. Telo Halila Zupčevića pronađeno je krajem 2009. godine na obali jezera Perućac, a posmrtni ostaci Rasima Ćorića, Jusufa Rastodera i Iljaza Ličine nađeni su u istom jezeru 2010. godine.
Za ovaj zločin do sada je osuđeno 14 osoba, od kojih samo dve pravosnažno. Nebojša Ranisavljević, komandant dobrovoljačkog voda pod nazivom „Resavac“ ili „Skakavac“, koji je bio deo Interventne čete Višegradske brigade VRS, osuđen je pred Višim sudom u Bijelom Polju (Crna Gora) 2002. godine na kaznu zatvora od 15 godina. Mićo Jovičić, pripadnik Višegradske brigade VRS, protiv kojeg je vođen postupak pred Sudom BiH, priznao je krivicu 2016. godine i osuđen je na petogodišnju zatvorsku kaznu.
Sud BiH je 21. oktobra 2022. godine prvostepeno osudio sedmoricu optuženih za zločin u Štrpcima na zatvorske kazne od po 13 godina, a prvooptuženog Luku Dragičevića, komandanta Višegradske brigade VRS, oslobodio uz obrazloženje da Tužilaštvo nije uspelo da dokaže njegovu krivicu. Isti sud je 19. januara 2023. godine osudio BobanaInđića, komandanta Interventne čete Višegradske brigade, na 15 godina zatvora za saučesništvo u zločinu u Štrpcima.
Viši sud u Beogradu je 7. februara 2023. godine doneo prvostepenu presudu kojom je optužene Gojka Lukića, Duška Vasiljevića i Jovana Lipovca osudio na kazne zatvora u trajanju od po 10 godina, a Draganu Đekić na kaznu zatvora od pet godina, što su niže kazne od onih koje su za isti zločin dosudili sudovi u Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini. Visina kazne nije u skladu ni sa uobičajenom praksom Višeg suda u Beogradu u pogledu kažnjavanja za ubistva civila tokom rata.
Porodice žrtava, od kojih su većina državljani Srbije, do danas nisu uspele da dobiju status članova porodica civilnih žrtava rata koji bi im omogućio skromnu materijalnu podršku, kao i priznanje patnji koje su preživeli. Važeći Zakon o boračko-invalidskoj zaštiti na nekoliko nivoa onemogućava sticanje statusa civilne žrtve rata i civilnog invalida, i višestruko diskriminiše civilne žrtve u odnosu na vojne. Između ostalog, žrtvama zločina u Štrpcima Republika Srbija ne priznaje status civilnih žrtava rata jer su stradale na teritoriji druge države. Na neadekvatnost postojećeg zakonskog rešenja i njegovo diskriminatorno sprovođenje već godinama ukazuju žrtve i njihova udruženja, FHP i druge nevladine organizacije.
Lokalna samouprava u Prijepolju podigla je 2009. godine spomen-obeležje posvećeno devetorici ubijenih iz Prijepolja i dodelila simboličnu novčanu pomoć njihovim porodicama. Lokalni zvaničnici učestvuju svake godine u organizaciji i obeležavanju godišnjice otmice, što je jedan od retkih pozitivnih primera zvanične komemoracije žrtava iz manjinske etničke zajednice. Međutim, zločin u Štrpcima, kao i drugi zločini koje su počinile srpske snage, izostavljeni su iz dominantnih državnih narativa o ratovima devedesetih.
Opština Novi Beograd je 2016. godine postavila ploču Tomi Buzovu, jednom od ubijenih putnika, na zgradi u kojoj je živeo. Ploča je nedavno uklonjena, a za sad ostaje nepoznato zašto.
Fond za humanitarno pravo, Žene u crnom, Sandžački odbor za zaštitu ljudskih prava i sloboda i Inicijativa mladih za ljudska prava zahtevaju od Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja i drugih nadležnih institucija da donesu novi zakon, zasnovan na Modelu zakona o pravima civilnih žrtava rata, koji sadrži normativna rešenja u skladu sa međunarodnim standardima. Takođe, od opštine Novi Beograd zahtevamo vraćanje spomen-ploče Tomi Buzovu i jasnu osudu njenog uklanjanja. Naše organizacije očekuju da Apelacioni sud u Beogradu uvaži žalbu Tužilaštva za ratne zločine na presudu donetu u februaru ove godine i da optuženima izrekne kazne koje odgovaraju težini ovog zločina.
Obeležićemo 30. godišnjicu zločina u Štrpcima u ponedeljak, 27. februara 2023. godine, sa početkom u 15:48 časova u Knez Mihailovoj ulici (ispred kafane „Ruski car“), i ovom prilikom pozivamo građanke i građane, predstavnike institucija, medija i nevladinih organizacija da se pridruže.
Fond za humanitarno pravo će, kao i svake godine, 27. februara 2023. godine biti na obeležavanju godišnjice zločina u Prijepolju, zajedno sa članovima porodica žrtava.
Digitalna arhivska kolekcija „Zločini u Sandžaku devedesetih godina” objavljena prošle godine prikazuje kako su etnički incidenti na početku devedesetih godina u Sandžaku dobili sistemski karakter i prerasli u ratne zločine kao što su otmice, mučenja i ubistva. U okviru kolekcije objavljeni su i izveštaji “Pod lupom” koji dokumentuju zločin u Štrpcima, „Muslimani u Srbiji i Crnoj Gori – Otmica putnika iz voza br. 671“ i „Nestanci – Otmice Muslimana iz Srbije i Crne Gore u vreme oružanih sukoba u BH“, kao i „Otmica u Štrpcima – Analiza suđenja za ratni zločin, činjenice, pravna pitanja i političke implikacije“.
