Novi Pazar – Džamija Ahmed-bega Silahdara, poznatija kao Lejlek džamija, u Novom Pazaru, najstarija je džamija u Sandžaku, a datira još iz osmanskog perioda. To je ujedno jedan od najstarijih islamskih kulturno-historijskih spomenika na tom području.
Kako pojašnjava historičar Esad Rahić, u Novom Pazaru je jedino bila starija Gazi Isa-begova džamija, osnivača Novog Pazara, koja je vjerovatno bila izgrađena prije šezdesetih godina 15. stoljeća.
– Za džamiju Ahmed-bega Silahdara, ili Lejlek džamiju, smatra se da je nastala u tom bliskom periodu. To je ubjedjlivo najstarija džamija u Sandžaku, koja i dalje služi svojoj namjeni – kazao je Rahić, pojašnjavajući da je Ahmed-beg kao Silahdar (čuvar oružja paše ili vezira) i imao dobre prihode, jer je mogao da se pojavio kao vakif (zadužbinar) džamije koja je do nedavno, uz Altun-alem džamiju bila, jedina kupolna džamija u Novom Pazaru.
On podsjeća da se za najstariju sačuvanu novopazarsku džamiju vezuje i narodno predanje da je u njoj, tokom pohoda na Bosnu, namaz obavio jedan od najpoznatijih osmanskih sultana, Mehmed Fatih, javlja Andolija.
– Sultan Fatih je pri pohodu na Bosnu, 1463. godine, upravo u ovoj džamiji klanjao jedan od namaza. Iz Yeni Bazara (Novog Pazara) put ga je dalje vodio preko Sjenice, Drine i do osvajanja Bosanskog kraljevstva – ispričao je historičar Esad Rahić.
Lejlek džamija se nalazi u užem gradskog jezgru Novog Pazara, u naselju Ćukovac. Džamija je dobila naziv po rodama (tur. leylek) koje su gradile gnijezda na munari. Lejlek (roda) je ptica kojoj se kod muslimana u ovim krajevima pridaje poseban značaj.
U srpskoj historiografiji se spominje legenda prema kojoj je roda sletela na crkvu i tu klekla kao da klanja, pa su oni koji su to vidjeli shvatili kao znak da tu crkvu treba pretvoriti u džamiju.
Međutim, prema sačuvanim dokumetima i svim arheološkim istraživanjima, potvrđeno je da na tom mjestu nije postojala nikakva druga građevina sem džamije.
– Radi se o jednom orginalnom, sakralnom islamskom objektu iz druge polovine 15. stoljeća. Uz Isa-begov hamam radi se o najstarijem islamskom objektu, koji još uvijek postoji u Novom Pazaru i ima ogromnu historijsku vrijednost – ukazao je Esad Rahić, inače predsjednik Društva historičara Sandžaka.
Lejlek džamija se u osmanskim spisima spominje u orginalnom imenu kao džamija Ahmed-bega Silahdara. U 17. vijeku se spominje istoimeni džemat (zajednica) i mahala s oko četredeset domaćinstava.
Lejlek džamija je, kao i Novi Pazar, najviše oštećenja doživjela tokom Tursko-austrougarskog rata, 1689. godine. Orginalna je osnova i munara.
Rekonstuisana je u prvoj polovini 18. stoljeća, a drugi put, na osnovu tariha (table, natpisa), 1881. godine, obnovio ju je Salih-beg, sin hadži Halil-bega. Očigledno, on je, pored obnove, rekonstruisao džamiju, dogradivši i zatvorivši bivši trijem.
U dvorištu džamije je obnovio česmu i podigao zgradu mekteba. Česma, koja i danas postoji, služila je prolaznicima, jer se džamija nalazi pored jedne od glavnih džada (ulica) u Novom Pazaru.
“Onima koji budu pili vodu s ove česme neka je nazdravlje. A dobrotvoru neka Allah, kako je i obećao, dadne obilnu pagradu i neka mu oprosti njegove brojne grehe! Dobrotvor je hadži Halil-begov sin, Salih-beg. Pisano početkom mjeseca Zilhidže 1308. H. godine (1891.)” pisalo je na tabli iznad česme.
Po svom vanjskom izgledu i veličini i da nema munare i trijem natkrivenim trima kupolicama, Lejlek džamija bi više podsjećala na turbe.
Kube pokriveno ćeremidom zauzima glavni džamijski prostor i spolja je utopljeno u osmostrani tambur. Džamija, sem u mihrabu, u sadašnjem izgledu, nema kaligrafije niti ornamentike. Sa strana su po tri prozora, a ispred u prizemlju su dva. Prozori su uokvireni obrađenim kamenom.
U sredini trijema sa četiri stuba nalaze se niska vrata. Munara je kratka, osmougaonog oblika, zidana tesanim kamenom.
U džamijskom dvorištu, do ulaza u trijem nalazi se i okrugli “mejtaš” (kamen na kojem se spuštaju umrli), u uglu do česme nalazi se i nekoliko mezara sa starim nišanima.
