GAZI SINAN-BEG – OSNIVAČ NAJBOGATIJEG NOVOPAZARSKOG VAKUFA
Dva najpoznatija i najuspešnija novopazarca iz perioda osmanlijske vladavine svakako su Gazi Sinan-beg i njegov brat Iskender Čelebija, sinovi bogatog novopazarskog spahije Hadim Jakub-bega. Gazi Sinan-beg je neosporno najveći novopazarski vakif (ktitor, zadužbinar), a njegov vakuf je sam ostvarivao veće godišnje prihode od svih novopazarskih vakufa zajedno.
Postavlja se pitanje da li su Gazi Sinan-beg, Sinan rudar i Sinan mukadem koji se pominju istodobno ista ličnost. Možemo slobodno ustvrditi da jesu, jer se u više historijskih izvora pominje vakuf ovog dobrotvora kao: Vakuf imareta (javne dobrotvorne kuhinje) Medrese i mekteba umrlog Sinan-bega, dok je dio grada koji je nastao oko njegovog mesdžida poznat kao Mahala Sinana mukadema, mahala mesdžida rudara Sinana ili mahala Sinan rudara mesdžida.
Tome svakako treba dodati i činjenicu da se u nijednom do sada pronađenih dokumenata ne pominje drugi vakuf čiji osnivač ima vlastito ime Sinan.
Drugo pitanje vezano za Sinan bega odnosi se u nekim naučnim radovima iznijetom ocjenom „Da o Sinan-begu nema dovoljno podataka.“ Međutim iz samog popisa uvakufljene imovine i visine godišnjih prihoda vidi se da je to bio daleko najveći i najbogatiji vakuf od svih vakufa u Novom Pazaru.
sijska stavka, koja se odnosi na prirast (murabehu) od uvakufljenog novca Sinan-bega, veća od ukupnih godišnjih prihoda, npr. Isha-bega Ishakovića. Upravo taj podatak ukazuje da su takve vakufske fondacije mogli ostaviti samo oni koji su raspolagali sa veoma velikim imetkom.
Jedan takav vakif je mogao biti Gazi Sinan-beg kojega u periodu od 1514. do 1517. godine vidimo na funkciji Zvorničkog sandžakbega, a od 1517. godine na funkciji defterdara (ministra finansija) osmanlijskog prestolonasljednika Sulejmana koji će kao sultan vladati pod imenom Sulejman II Veličanstvni Zakonodavac (1520-1566). Već 1526. godine Sinan-bega vidimo ponovo na funkciji zvorničkog sandžakbega kako učestvuje u velikom Sulejmanovom osvajačkom pohodu na Mađarsku, kojom prilikom se istakao sa ostalim bosanskim sandžakbegovima pri osvajanju Petrovaradinske tvrđave, zbog čega je od sultana nagrađen veoma skupocjenim odijelom. Očigledno da je on bio i učesnik slavne Mohačke bitke iste godine u kojoj su Mađari doživjeli katastrofalan poraz pri čemu im je poginuo i posljednji kralj Lajoš II i izgubili državnu neovisnost, za šta velike zasluge ima i 20.000 bosanskih vojnika koji su učestvovali u ovoj bici. Kao jedna tako značajna, poznata, priznata i moćna ličnost Gazi Sinan-beg je mogao da stekne veliko bogatstvo i da osnuje jedan tako finansijski jak vakuf u Novom Pazaru, a i da gradi vakufske objekte i van Novog Pazara. Osim toga on i njegova porodica su bili zakupci bogatih rudnika na Rogozni ili u Gluhavici odakle su sticali također velike prihode.
O ufakuflejnoj imovini Sinan-bega ima podataka u više opširnih katasterskih popisa. Čini se, ipak, da izdvojeni popis vakufa u nahiji Ras (BBA br.1147.) sadrži najznačajnije podatke o zavještanoj imovini, vrstu i strukturu prihoda, kao i dnevne i mjesečne rashode. Sadržaj ovog pomenutog Popisa koji se odnosi na Vakuf Sinan-bega integralno glasi:
Vakufi glavne kuhinje i medrese merhum Sinan-bega
Glavnica u gotovini – 250.000 akči
Godišnji prirasrt – 25.000 akči
Zakupnina od 13 dućana – godišnje 13.000 akči
Mukata (zakup) dućana i bašće – godišnje 700 akči
Prihod od … (nečitak tekstu defteru) – 2.900 akči
Zakupnina radionice (ćerhana) – godišnje 300 akči
Ukupno 37.050 akči
Od toga:
Za muderisa – 20 akči dnevno
Kadiji – 1 akča dnevno
Za mulaima – 5 akči dnevno
Za zamjenika mualima – 2 akči dnevno
Za pisara – 3 akče dnevno
Za učenike – 1 akča dnevno
Za učenje džuzova – 5 akči dnevno
Za svijetlo i prostirku – 15 akči dnevno
Za tevlijet – 10 akči dnevno
Za hljeb – 2.230 akči godišnje
Za meso – 4.193 akči godišnje
Za pirinač – 1.316 akči godišnje
Za ribu, nohut i luk – 2.211 akči godišnje
Za obično maslo – 79 akči
Za drva – 480 akči
Za osvjetljenje gostima – 120 akči
Z troškove … (tekstnije čitljiv, niti je naveden iznos)
Za ostale neophodne troškove ovog Vakufa – 2.187 akči
Ukupno: 31.466 akči
Kao što se iz naziva i strukture rashoda vidi, vakuf Sinan-bega utemeljen je sa ciljem obezbjedjenja funkcionisanja Medrese i imareta (dobrotvorne kuhinje) u Novom Pazaru.
U cilju da pomogne socijalno najugroženijim, Sinan-beg je izgradio, obezbijedio i opredjelio uvakufljena materijalna sredstva i prihode od zavještane imovine, kako bi materijalno nezbrinuti besplatno dobijali hranu. U ovoj, kao i drugim dobrotvornim kuhinjama (imaretima) je ustaljena praksa da u ovim dobrotvornim ustanovama siromašni dobijaju po jedan obrok dnevno.
Novi Pazar je u osmanlijsko vrijeme imao dva imareta: Isha-begov i Sinan-begov imaret.
Pored izraženog motiva Sinan-bega da se pomognu socijalno ugroženi kao i brojni putnici koji su prolazili kroz Novi Pazar, gdje su se ukrštali značajni putevi, Sinan-beg je pokazao želju da sa svojim Vakufom obezbjedi rad vjersko-prosvjetnih ustanova. Iz samog naziva njegovog vakufa se vidi da je dio prihoda ove vakufske donacije opredjeljen za rad Medrese. Ne ulazeći u vjerodostojnost Evlijinog podatka da u Novom Pazaru ima čak 5 medresa, činjenica je da je jedna od medresa kao vjerskih škola bila Sinan-begova medresa koja je ujedno bila najstarija Medresa u Sandžaku. Pored Medrese u ranije izvršenom Popisu „vakufa u kadiluku“, doslovno je naznačeno: „Vakuf imareta Medrese i mekteba mehrum Sinan-bega“. To nedvosmisleno ukazuje da je ovaj vakif izgradio i jednu muslimansku osnovnu školu (mekteb) vjerovatno u sklopu džamije koja i danas postoji.
Na kraju, pri projektovanju funkcionisanja Sinan-begova vakufa, kao najveće dobrotvorene institucije u kadiliku Novi Pazar, treba imati u vidu prihode od zakupa objekata koje je Sinan-beg izgradio van Novog Pazara. Tako su prihodi od zakupa karavan saraja kojeg je Sinan-beg izgradio u Zvorniku, kao i hamama u Šapcu, bili sastavni dio prihoda Sinan-bagovog vakufa u Novom Pazaru.
Kao i za većinu novopazarskih vakufa, nije sačuvana ili do danas nije pronađena vakufnama, odnosno dokument o uspostavljanju Sinan-begovog vakufa u Novom Pazaru.
Sinan-beg je jedini dobrotvor koji je u Novom Pazaru izgradio i mekteb i medresu. U defteru iz 1540. godine gdje se prvi put pominje Sinan-begov vakuf pa i njegova medresa, Sinan–beg se pominje kao mehrum, što znači da je prije godine ovog popisa već bio mrtav. Nažalost tačnu godinu smrti ovog velikog dobrotvora, najvećeg novopazarskog vakifa i osnivača prve novopazarske Medrese još uvijek neznamo. Historičari nisu sigurni da li je njegova Medresa imala karakter srednjoškolske ili visokoškolske ustanove.
Sinan-begova džamija je izgrađena najvjerovatnije 1528. godine. U Novom Pazaru je poznata i pod nazivom Nova ili Nadgrad džamija i nalazi se neposredno uz novopazarsku tvrđavu.
Ostaci njegovog Hamama kojeg Evlija Čelebija naziva Novi hamam su nedavno pronađeni na lokaciji između Zavičajnog muzeja i zgrade Suda.
On je izgradio jedan od tri karavan saraja koliko je u osmanlijsko vrijeme imao Novi Pazar kao istaknuti trgovačko-zanatski centar.
Esad Rahić