Historijski izvori jasno ukazuju da je čuveni osmanlijski vojskovođa, državnik i vakif Bali-beg, po porijeklu Bošnjak i da potiče iz jedne od najznamenitijih bošnjačkih porodica Malkočević (Molkočoglu), koja je u periodu od XIV do početka XVII stoljeća dala mnogo istaknutih ličnosti, među kojima je širokoj javnosti najpoznatiji Gazi Bali-beg Malkočević.
Ako je turski glumac Burak Ozdživit oživio lik Bali-bega, i svojom vanrednom fizičkom ljepotom postao najveći osvajač ženskih srca na Balkanu i šire, historijski Bali-beg je bio veliki osvajač teritorija na Balkanu i Srednjoj Evropi, i čovjek od izuzetnog povjerenja najvećeg osmanlijskog sultana Sulejmana Veličanstvenog.
Bali-beg ili Gazi Bali-paša Malkočević je živio u periodu od 1485. do 1548. godine. On je najstariji i najznačajniji sin je Malkočević Damat Jahja-paše, zeta sultana Bajazida II (1481-1512), koji je bio oženjen sa njegovom ćerkom Humom Hatun, maćehom Gazi Bali-bega. Otac mu je bio u dva navrata bosanski sandžak-beg, a kasnije i vezir.
U izvorima ga nalazimo i pod imenom Kodža Bali-beg. I sam se oženio 1522. godine sa unukom Bajazida II, Devlet-šah hatun, ćerke Ajnišah-sultan. Iz ovog braka je dobio sina Mehmed-bega Malkočevića, koji će takođe napraviti sjajnu karijeru i biti heroj kiparskog i jemenskog rata. U njegov zijamet spadao je i trg Kakanj i Vidinica, a 1506. godine je imenovan za sandžakbega u Valoni, a kasnije u Nikopolju. Od 1512. do 1515. godine vrši dužnost sandžakbega Smederevskog sandžaka (bivše Srpske despotovine).
U tom svojstvu do nogu je potukao mađarsku vojsku maja 1515. godine, koja je pokušala da osvoji osmansko utvrđenje Avalu (Žrnov), a kasnije učestvuje i u osvajanju Srebreničke banovine. Potom prelazi na dužnost Skadarskog sandžakbega, a od 1519. do 1521. godine je bosanski sandžakbeg. U ovom svojstvu 1521. godine učestvuje kao zapovjednik akindžija (lake konjice) u osvajanju Šapca, Beograda, kao i istočnog Srijema, i 15. septembra 1521. godine biva imenovan za sandžakbega proširenog Smederevskog sandžaka, čije sedište je premešteno iz Smedereva u Beograd. Na ovoj dužnosti ostaje do početka 1524. godine kada je premješten za Vidinskog sandžakbega u Bugarskoj.
Ali već novembra iste godine vraćen je na dužnost Smederevskog sandžakbega, dok njegov mlađi brat Megmed-beg preuzima dužnost u Vidinu. U bici na Mohačkom polju gdje je katostrafolno poraženo i najvećim dijelom osvojeno Ugarsko kraljevsvo, Bali-beg je dao odlučan doprinos osmanskoj pobjedi. Komandovao je desnim krilom turske vojske koja je izvršila jak udarac sa boka koji je odlučio pobjednika, a u ovoj bici se proslavio brzom i uspješnom izgradnjom velikog pontonskog mosta kojim se osmanska armija od 45.000 vojnika i 160 topova uspešno prebacila do mjesta bitke.
Njoj se suprostavilo 25.000 Mađara sa 80 topova. Sa akindžijama zauzima Slankamen 1527. godine. Učestvovao je sa velikim uspjehom i u ratovima u Poljskoj i Galiciji. Nakon toga Bali-beg je prešao u Istambul i aktivno učetvuje u dvorskom životu. Postaje sultanov komornik, a potom i član Divana, odnosno jedan od vezira. Kasnije je imenovan za namjesnika Budimskog ejaleta (pašaluka). Glavni trg u Budimu, nekadašnjoj prijestonici Ugarskog kraljevstva je sve do gubitka Budima 1686. godine nosio Balibegovo ime. Zadužbine – vakufi Bali-bega Malkočevića: Dok je bio na dužnosti sandžakbega u Bosni Bali-beg je na Bistriku izgradio džamiju (Balibegovica), hamam, česmu i ćupriju na Bistričkom potoku. Takođe je vakif džamija u Gornjoj Tuzli i Kladnju.
U Niškoj tvrđavi je izgradio džamiju koja se prvi put pominje u popisu 1521-1523. godine, koja je rekonstruisana, i pretvorena u likovni salon. U mađarskoj u gradu Šiklošu je nedavno rekonstruisana Bali-begova džamija, dok u Istambulu i Bursi imaju takođe njegove džamije. Igradio je tekije u Beogradu i Smederevu. Neki tvrde da mu je turbe pored džamije u Bursi, a neki da je bilo u Beogradu.
Esad Rahić
